ORGANISASI KEPIMPINAN DAN SISTEM PENGURUSAN DAN PENTADBIRAN TANAH SIMPANAN PERUMAHAN BUMIPUTERA KG. BUNDU TUHAN[1]

BUDI ANTO MOHD TAMRING

Tinggalkan pangkat dan status di Tenompok

sebelum masuk ke Kg. Bundu Tuhan (Johnny Ghani 22 Ogos 2013)

Pengenalan

Ungkapan di atas merupkan satu frasa yang sering kali digunakan oleh penduduk Kg. Bundu Tuhan dan dijadikan falsafah dalam kehidupan seharian mereka. Tujuannya untuk memberi peringatan kepada sesiapa sahaja sama ada penduduk kampung atau orang luar yang ingin datang ke Bundu Tuhan agar tidak menjangkakan layanan yang istimewa berdasarkan status mereka. Falsafah ini telah diterima pakai sejak sekian lama dan diperturunkan dari generasi ke generasi seterusnya. Asas kepada pelaksanaan falsafah ini adalah agar penduduk kampung akan merasa selesa bergaul dan berinteraksi kepada sesiapa sahaja yang datang ke Kg. Bundu Tuhan tanpa memikirkan soal pangkat dan status.

Tenompok merupakan nama tempat yang juga merupakan sempadan dan laluan utama untuk ke Kg. Bundu Tuhan. Ini bermakna, sesiapa sahaja yang datang ke Kg.Bundu Tuhan perlu melupakan pangkat dan status apabila sampai di sempadan kampung (Tenompok) dan seterusnya ke dalam kampung. Ungkapan tersebut sudah tentunya memberikan gambaran yang agak berbeza dalam masyarakat yang lain di Sabah dan umumnya di Malaysia yang lebih bersifat mementingkan pangkat, gelaran dan status atau bersifat protokol mengikut kedudukan seseorang dalam masyarakat. Ungkapan tersebut juga menggambarkan bahawa penduduk Kg.Bundu Tuhan mempunyai satu keunikan jika dibandingkan dengan kawasan yang lain. Keunikan tersebut merangkumi peraturan-peraturan yang mereka bentuk sendiri dan perlu diikuti oleh komuniti Bundu Tuhan dan orang luar yang datang ke Bundu Tuhan walaupun peraturan tersebut tidak digunapakai di kawasan-kawasan lain di Malaysia.

Oleh yang demikian, perbincangan dalam bab ini secara umumnya akan menjelaskan tentang organisasi kepimpinan dan sistem pentadibiran Kg. Bundu Tuhan. Organisasi kepimpinan dan sistem pentadbiran tersebut merangkumi jawatankuasa pengurusan kampung yang ditubuhkan untuk mengurustadbir cadangan peraturan dan pelaksanaan peraturan-peraturan yang telah dipersetujui bersama.

Latar belakang Organisasi Pentadbiran Bundu Tuhan Secara Umum

Bundu Tuhan merupakan kampung yang termasuk dalam kawasan Dewan Undangan Negeri Kundasang dan dalam Kawasan Parlimen Ranau. Kampung ini mempunyai penduduk lebih kurang 3000 lebih orang dan merupakan kawasan perkampungan penduduk etnik Dusun (Temubual dengan Johnny Ghani,  23 Ogos 2013). Secara keseluruhannya masyarakat Dusun yang menghuni kampung ini adalah beragama Kristian tetapi sebahagian kecil masyarakat di kampung ini ada juga yang beragama Islam. Penduduk yang beragama Islam di kampung ini lebih kurang 6 hingga 7 buah keluarga (Temubual dengan Pembantu Imam Surau Kg.Bundu Tuhan, 24 ogos 2013). Masyarakat di kampung ini mempunyai sistem perundangan sendiri yang telah digunapakai sebagai undang-undang adat sejak dahulu lagi dan dilindungi mengikut enakmen perundangan anak negeri di Sabah.

Pentadbiran kampung kebiasaannya akan diurus oleh Ketua Kampung (KK) dan Jawatankuasa Kemajuan dan Keselamatan Kampung (JKKK). Masalah masyarakat sama ada adat mahupun hal-hal yang berkaitan dengan keselamatan dan pembangunan kampung akan dirujuk kepada Ketua Kampung dan JKKK untuk diselesaikan. Peranan KK dan JKKK juga wujud dalam sistem pentadbiran Kg. Bundu Tuhan tetapi turut dibantu atau dipantau oleh beberapa pemimpin lain melalui jawatankuasa pentadbiran yang ditubuhkan. Sistem pentadbiran Kg. Bundu Tuhan dikenali sebagai sistem Pengurusan Dan Pentadbiran Tanah Simpanan Perumahan Bumiputera Kg. Bundu Tuhan.

Struktur Kepimpinan Kg. Budu Tuhan

Secara umumnya struktur kepimpinan kampung-kampung di Sabah kebiasaanya melibatkan beberapa orang ketua yang dikenali sebagai Ketua Anak Negeri (KAN), Wakil Ketua Anak Negeri (WKAN), Ketua Kampung (KK) dan Jawatankuasa Keselamatan dan Kebajikan Kampung (JKKK). Kampung Bundu Tuhan juga ditadbir dan diuruskan oleh pemimpin-pemimpin yang disebutkan di atas dengan dibantu oleh jawatankuasa lain yang dibentuk. Bahagian ini akan menjelaskan latarbelakang pemimpin-pemimpin kampung Bundu Tuhan sejak kampung ini ditubuhkan sehingga ke hari ini.

Ketua Anak Negeri (KAN)

Ketua Anak Negeri adalah ketua pemegang adat istiadat Anak Negeri di kampung atau kawasan Dewan Undangan Negeri (DUN) tempat lantikan. KAN memastikan adat istiadat dan budaya komuniti  di kawasannya dihormati. Sebarang pelanggaran adat akan dikenakan penalti atau denda menurut enakmen Mahkamah Anak Negeri 1992 Pindaan 1995 (Temubual dengan Joseph Sangau, 19 Jun 2014).

Jadual 1: Senarai Ketua Anak Negeri Kampung Bundu Tuhan, Ranau

Bil	Nama Ketua Anak Negeri	Tahun Berkhidmat	Kawasan
01	Kombiong	1926 – 1927	Bundu Tuhan
02	Gaid B. Lantaid	1927 - 1928	Bundu Tuhan
03	Lontou B. Rambangan	1929 – 1932	Bundu Tuhan
04	Gilong B. Kubud	1933 - 1934	Bundu Tuhan
05	Dassim B. Guntat	1934 - 1942	Bundu Tuhan
06	Daransun B. Bingko	1942 - 1947	Bundu Tuhan
07	Gunting B. Lagadan	1948 - 1953	Bundu Tuhan
08	Gisil B. Koting	1954 - 1975	Bundu Tuhan
09	A.Tiam B. Sinusun	1976 - 1985	N.16 Kundasang
10	Ansow B. Langgoi	1986 - 2002	N. 29 Kundasang
11	Joseph Abbie B. Yundok	2003 - 2006	N. 29 Kundasang
12	Joseph Sangau B. Sariman	15.5.2007 – sekarang	N. 29 Kundasang

Sumber:           Senarai Ketua Anak Negeri Bundu Tuhan Ranau diperolehi daripada Joseph Sangau 19 Jun 2014.        

Sistem pelantikan Ketua Anak Negeri adalah mengikut lantikan daripada pempimpin. Pemimpin yang dimaksudkan adalah Ahli Dewan Undangan Negeri. Ini bermakna pelantikan Ketua Anak Negeri adalah berdasarkan lantikan politik. Kg. Bundu Tuhan mempunyai seorang Ketua Anak Negeri. Terdapat seramai 12 orang Ketua Anak Negeri yang pernah dilantik sejak Kg. Bundu Tuhan wujud sehingga kini. Ketua Anak Negeri yang dilantik sejak tahun 1962 sehingga tahun 1975 adalah atas lantikan kawasan Bundu Tuhan. Selepas tahun 1975, Ketua Anak Negeri telah dilantik atas nama kawasan Dewan Undangan Negeri Kundasang. Perubahan nama kawasan ini kebiasaannya bergantung dengan perubahan persempadanan atau perubahan nama kawasan mengikut sempadan politik. Walau bagaimanapun, menurut Johnny Ghani, perlantikan Ketua Anak Negeri selain lantikan langsung dari YB juga boleh berlaku atas cadangan komuniti. Pelantikan Ketua Anak Negeri juga pernah dibuat secara undian ketika zaman A. Tiam B. Sinusun (Temubual dengan Johnny Ghani 28 Mac 2015).

Gambar 1: En. Joseph Sangau Sariman, Ketua Anak Negeri 2015

Sumber: Jasmine Arinie Johnny

Wakil Ketua Anak Negeri (WKAN)

Wakil  Ketua Anak Negeri akan bertindak sebagai Ketua Anak Negeri atau Ketua Kampung sekiranya ketiadaan Ketua Anak Negeri dan Ketua Kampung (Temubual dengan Joseph Sangau, 19 Jun 2014). Berikut adalah senarai nama WKAN yang pernah dilantik di Bundu Tuhan sehingga kini;

1.         En. Ghani Muntu                                                        1976-1985

2.         En.  Patrick Sapiun Ramitan                                       1987-2015                              

Menurut KAN Joseph Sangau, Kg. Bundu Tuhan sehingga kini hanya mempunyai dua orang Wakil Ketua Anak Negeri. Wakil Ketua Anak Negeri juga dilantik oleh ADUN dan berperanan penting dalam hal-hal pentadbiran Kg. Bundu Tuhan khususnya yang berkaitan adat istiadat seperti peranan yang dimainkan oleh Ketua Anak Negeri dan juga Ketua Kampung. Peranan khusus Wakil Ketua Anak Negeri adalah bertindak sebagai ketua adat apabila Ketua Anak Negeri tiada atau Ketua Anak Negeri belum dilantik (boleh berlaku sekiranya KAN letak jawatan, berlaku kematian KAN atau KAN tidak dapat hadir pada ketika berlakunya perbicaraan mengenai adat). Demikian juga WKAN akan bertindak sebagai ketua adat di kampung-kampung tertentu sekiranya Ketua Kampung tiada atau Ketua Kampung belum dilantik. (boleh berlaku sekiranya Ketua Kampung letak jawatan, berlaku kematian Ketua Kampung atau Ketua Kampung tidak dapat hadir pada ketika berlakunya perbicaraan mengenai adat di sesebuah kampung).

Gambar 2: En. Patrick Sapiun Ramitan, Wakil Ketua Anak Negeri 2015

Sumber: Jasmine Arinie Johnny

Ketua Kampung (KK)                                 

Ketua Kampung di Bundu Tuhan pula berperanan menjaga keharmonian komuniti dan adat istiadat di kawasannya. Jika pelanggaran adat itu dikategorikan ringan maka Ketua Kampung di kawasan berkenaan yang menyelesaikannya tetapi jika sebaliknya, kes itu akan dibawa ke Balai Adat Kg. Bundu Tuhan di hadapan panel hakim Adat yang terdiri daripada KAN, WKAN, dan Ketua-Ketua Kampung (Temubual dengan Joseph Sangau, 19 Jun 2014). KAN, WKAN dan KK merupakan pemimpin-pemimpin yang bertanggung jawab ke atas adat masyarakat dan dikenali juga sebagai Pemegang-pemegang Adat. Pemegang-pemegang Adat ini akan bersidang pada tarikh 2 hari bulan setiap bulan (Temubual dengan Joseph Sangau,19Jun 2014). Ini bermakna persidangan untuk Pemegang-pemegang adat ini akan berlangsung sebanyak 12 kali setahun.

Kawasan Kg.Bundu Tuhan mempunyai lapan orang Ketua Kampung. Keadaan ini menunjukkan Kg.Bundu Tuhan mempunyai keunikan tersendiri berbanding kampung-kampung di Malaysia. Kg. Bundu Tuhan dipecahkan kepada tujuh kampung dan setiap kampung diwakili oleh seorang Ketua Kampung dan seorang Ketua Kampung lagi bertindak sebagai ketua kepada semua Ketua Kampung dengan menggunakan gelaran Ketua Kampung Bundu Tuhan.

Sistem pelantikan Ketua Kampung di Bundu Tuhan adalah mengikut tiga kaedah iaitu pelantikan secara undian, pelantikan dari pemimpin (Pejabat Daerah) dan pelantikan secara warisan. Lantikan secara undian adalah lantikan yang dipersetujui oleh penduduk kampung. Bermakna Ketua Kampung yang akan dilantik adalah berdasarkan usul penduduk. Sistem yang kedua adalah lantikan daripada pemimpin (Pejabat Daerah). Lantikan ini biasanya dicadangkan oleh pemimpin di peringkat daerah dan dipersetujui oleh penduduk kampung. Sistem yang ketiga ialah melalui pelantikan secara warisan.

Ketua Kampung akan melantik penggantinya sendiri atau selepas kematian Ketua Kampung, penggantinya akan dilantik dari kalangan ahli keluarga sahaja. Walaupun pelantikan secara warisan ini digunapakai tetapi pelantikan secara warisan ini juga perlu mendapat persetujuan penduduk kampung. Sekiranya penduduk kampung tidak bersetuju bermakna calon lain akan dilantik mengikut persetujuan ramai. Kaedah pelantikan ini berterusan sehingga kini (Temubual dengan Dominic Ganie, 19 Jun 2014).

  Jadual 2: Ketua Kampung Bundu Tuhan

Bil	Nama	Tahun Berkhidmat
01	En. Sinusun Tumpongan	Tiada rekod
02	En. G.Ghani Dulong	1994 - 2000
03	En. Sokuil Ladsau	2000 - Sekarang

Sumber:           Senarai Ketua Kampung Kg. Bundu Tuhan, diperolehi daripada Joseph Sangau 19 Jun 2014 dan Temubual dengan Johnny Ghani 28 Mac 2015

       

Jadual 2 menunjukkan senarai ketua kepada Ketua Kampung Bundu Tuhan. Perlantikan mereka ini adalah  sebagai Ketua Kampung Kg. Bundu Tuhan. Ini bermakna perlantikan mereka  adalah menjadi ketua kepada semua Ketua Kampung, iaitu tujuh orang Ketua Kampung  (Temubual dengan Joseph Sangau,19 Jun 2014).

Gambar 3: En. Sokuil Ladsau, Ketua Kampung Bundu Tuhan 2015

Sumber : Jasmine Arinie Johnny

Perlantikan tujuh orang Ketua Kampung yang lain adalah berdasarkan tujuh kawasan dalam Bundu Tuhan. Kawasan tersebut merangkumi kawasan Gondohon, Tulop dan Paka, Hamad, Kapatahan, Tawo-tawo I dan II, Sokid, Tanga dan Komot.

Jadual 3:        Ketua Kampung yang Pernah Berkhidmat Mengikut Kawasan di Bundu Tuhan

Bil	Kawasan	Nama Ketua Kampung	Tahun Berkhidmat
1	Gondohon	1. En. Kupang	Tiada rekod
		2. En. Sidek Sambuling	Tiada rekod
		3. En. John Binty	2014 – Sekarang
2	Tulop & Paka	1. En. Gidat	Tiada rekod
		2. En. Yunggar Sugagar	Tiada rekod
		3. En. Limban Sangkal	Tiada rekod
		4. En. Yakun Molondoi	Tiada rekod
		5. En. Gopog Gibot	1986 – sekarang
3	Hamad	1. En.  Longgou Kabong	Tiada rekod
		2. En. Sinusun Tumpongan	Tiada rekod
		3. En. Gopog Godsung	1976 - 2013
			Dalam proses lantikan
4	Kapatahan	1. En. Gilong Kubud	Tiada rekod
		2. En. Gunting Lagadan	Tiada rekod
		3. En. Sumbing Kunad	1962 – sekarang
5	Tawo-tawo I & II	1. En. Balintok Surat	Tiada rekod
		2. En. Giling	Tiada rekod
		3. En. Sangau Marasan	1976 - 1987
		4. En. Radin @ Louis Madili	1989 - sekarang
6	Sokid	1. En. Gongau Mansa	Tiada rekod
		2. En. Gantau Gadung	Tiada rekod
		3. En. Guasa Gindou	Tiada rekod
		4. En. Koyopo Rintingan	Tiada rekod
		5. En. Gahun Sabunting	1986 – sekarang
7	Tanga & Komot	1. En. Gunsai	Tiada rekod
		2. En. Gungkat	Tiada rekod
		3. En. Sumin Giling	Tiada rekod
		4. En. Dimis Sumin	2000 – sekarang

Sumber:           Senarai Ketua Kampung Mengikut Kawasan Kg. Bundu Tuhan, diperolehi daripada Joseph Sangau 19 Jun 2014

        

Gambar 4: En. John Binty, Ketua Kampung Gondohon 2015

Sumber : Jasmine Arinie Johnny

Gambar 5: En. Gopog Gibot, Ketua Kampung Tulop & Paka 2015

Sumber: Jasmine Arinie Johnny

Gambar 6: En. Gopog Godsung, Ketua Kampung Hamad 2013

Telah meninggal dunia dan belum ada lagi pengganti yang dilantik secara rasmi

Sumber: Jasmine Arinie Johnny

Gambar 7: En. Sumbing Kunad, Ketua Kampung Kapatahan 2015

Sumber: Jasmine Arinie Johnny

Gambar 8: En. Radin @ Louis Madili, Ketua Kampung Tawo-tawo I & II 2015

Sumber: Jasmine Arinie Johnny

Gambar 9: En. Gahun Sabunting, Ketua Kampung Sokid 2015

Sumber: Jasmine Arinie Johnny

Gambar 10: En. Dimis Sumin, Ketua Kampung Tanga & Komot 2015

Sumber: Jasmine Arinie Johnny

Jawatankuasa Kemajuan dan Keselamatan Kampung (JKKK)

Jawatankuasa Kemajuan dan Keselamatan Kampung atau ringkasnya JKKK adalah sebuah institusi kepimpinan di peringkat kampung yang diwujudkan ketika pemerintah negara ini berusaha gigih untuk membangunkan sektor luar bandar. Penubuhan JKKK adalah untuk mewujudkan ruang dan memberikan peluang kepada pihak rakyat melibatkan diri dalam proses pembangunan di peringkat kampung. JKKK adalah badan yang bertindak sebagai agen perubahan dan penghubung penting antara pihak kerajaan dan penduduk kampung (Abdullah Mohd Yusof 2003). Kuasa dan tanggungjawab JKKK seperti yang terkandung dalam dokumen BTNRR ialah bertangungjawab terhadap pembangunan, kemajuan dan keselamatan di kawasan JKKK masing-masing. Selain itu berkuasa mendapatkan kelulusan penggunaan dari Jawatankuasa Pemegang Amanah jika pembangunan dan kemajuan tersebut melibatkan kawasan tanah simpanan perumahan bumiputera kampung. Menurut Dominic Ganie, peranan JKKK adalah lebih kepada pembangunan kampung. JKKK Menguruskan projek-projek pembangunan dan secara umumnya berperanan dalam pembangunan dan keselamatan kampung (Temubual dengan Dominic Ganie, 19 Jun 2014).

Jadual 4: Jawatankuasa Kemajuan dan Keselamatan Kampung Bundu Tuhan

Pengerusi JKKK	Nama	Tempoh
Kg. Bundu Tuhan	En. Willy Kissi Girok	1968 – 1978
	En. Intang Kamunta	1978 – 1982
Selepas tempoh ini JKKK Kg. BunduTuhan telah dibahagikan kepada tiga  kawasan
1. Kg. Sokid Bundu Tuhan	En. James Ansun Potoh	1982 – 1988
	En. Binty Sanad	1988 – 1992
	En. Harun Adam	1992 – 1994
	En. James Ansun Potoh	1994 – 1998
	En. Johnny Ghani	1998 – 2014
	En. Dominic Ganie	2014 – sekarang
2. Kg. Siba Bundu Tuhan	En. Binty Mongko	1982 – 1984
	En. Ghani Muntu	1984 – 1986
	En. Damianus Andasi Muyuk	1986 – 1994
	En. Ghani Muntu	1994 – 1998
	En. Geoffrey Sopi	1998 – 2010
	En. Ambrose Gunsalam	2010 – 2012
	En. Fred Tiam	2012 – 2014
	En. Damianus Andasi Muyuk	2015 - sekarang
3. Kg. Gondohon Bundu Tuhan	En. Dikul Simban	1982 – 1984
	En. Doinis Soibi	1994 – 1988
	En. John Binty	1988 – 1992
	En. Dikul Simban	1992 – 1998
	En. Sikin Gambud	1998 – 2002
	En. John Binty	2002 – 2013
	En. Robert Siam	2013 - sekarang

Sumber: Senarai JKKK Bundu Tuhan diperolehi daripada Johnny Ghani, 8 Januari 2015.

Pelantikan JKKK biasanya adalah berdasarkan lantikan politik sama ada lantikan dari Ahli Dewan Undangan Negeri atau Ahli Parlimen ataupun Yang Berhormat (YB) yang kebiasaannya digunakan oleh penduduk sebagai gelaran kepada ahli DUN atau ahli Parlimen yang mewakili kawasan mereka. Sistem pelantikan JKKK di Kg Bundu Tuhan pula mengamalkan pemilihan JKKK berdasarkan cadangan atau usul oleh penduduk kampung kepada YB dan YB akan melantik JKKK yang diusulkan. Walaupun begitu sekiranya terdapat bantahan atau ketidakpuashatian maka undian akan dibuat.

Sistem pelantikan JKKK di Bundu Tuhan walaubagaimanapun telah diubah kepada sistem pilihanraya bermula pada tahun 2014. JKKK pertama yang dilantik berdasarkan pilihanraya ialah En. Dominic Ganie untuk Kg. Sokid dan juga bertindak sebagai JKKK Bundu Tuhan secara keseluruhannya. Mantan JKKK bertindak sebagai urusetia ketika pilihanraya pemilihan JKKK tersebut. Untuk Kawasan Bundu Tuhan terdapat tiga orang JKKK yang dilantik berdasarkan tiga kawasan Bundu Tuhan. Kawasan tersebut ialah Sokid Kapatahan, Siba dan Gondohon. Perlantikan tiga orang JKKK untuk Bundu Tuhan hanya bermula pada tahun 1982. Sebelum itu Kg. Bundu Tuhan hanya mempunyai seorang JKKK sahaja.

Maklumat tentang senarai JKKK yang pernah berkhidmat di Bundu Tuhan seperti dalam Jadual 4 di atas telah dikumpulkan oleh mantan JKKK Johnny Ghani. Maklumat tersebut diperolehi daripada KAN Joseph Sariman, KK Radin Madili, KK John Binty dan maklumat lisan dari beberapa mantan pengerusi JKKK sebelum ini. Menurut Johnny Ghani, oleh kerana tiada dokumen bertulis atau catatan rasmi maka tempoh perkhidmatan pengerusi-pengerusi yang dinyatakan adalah anggaran sahaja. 

Gambar 11: En. Dominic Ganie, JKK Kg. Sokid Bundu Tuhan 2015

Sumber: Jasmine Arinie Johnny

Gambar 12: En. Damianus Andasi Muyuk JKK Kg. Siba Bundu Tuhan 2015

Sumber: Nelson Justin Adeh

Gambar 13: En. Robert Siam, JKK Kg. Gondohon Bundu Tuhan 2015

Sumber: Jasmine Arinie Johnny

Ahli Parlimen dan Ahli Dewan Undangan Negeri

Bundu Tuhan merupakan kawasan yang terletak dalam kawasan Parlimen P179 Ranau. Parlimen Ranau ini hanya diwujudkan pada tahun 2004 dan sebelum itu kawasan Bundu Tuhan termasuk dalam kawasan Parlimen P156 Kinabalu (Laman Web Rasmi Pejabat Daerah Ranau).

Jadual 5: Ahli Parlimen P.156 Kinabalu dan P179 Ranau

Bil	Nama Ahli Parlimen	Tahun Berkhidmat	Kawasan Pentadbiran
1	Tan Sri Abdul Ghani Gilong	1970 – 1975	Parlimen Kinabalu 156
2	Datuk Mark Koding	1975 – 1985
3	Tan Sri Kasitah Gaddam	1985 – 1990
4	Dr. Othman Minuddin	1990 – 1994
5	Encik Henderinus Amin	1994 – 1999
6	Tan Sri Bernard Dompok	1999 – 2004
7	Tan Sri Bernard Dompok	2004 – 2008	Parlimen Ranau 179
8	Datuk Siringan Gubat	2008 – 2013
9	Datuk Dr. Ewon Ebin	20013 hingga Kini

Sumber: Diubahsuai dari Laman Web Rasmi Pejabat Daerah Ranau

Gambar 14: Y.B. Datuk Dr. Ewon Ebin, Ahli Parlimen 179 Ranau

Sumber: Portal Rasmi Parlimen Malaysia

Manakala kedudukan Bundu Tuhan dalam kawasan Dewan Undangan Negeri (DUN) pula, adalah dalam kawasan DUN Kundasang bermula tahun 1975 sehingga kini. Walaubagaimanapun sebelum tahun 1975, Kg. Bundu Tuhan berada dalam kawasan pentadbiran DUN Ranau. Dari tahun 1963 sehingga tahun 1975 Kg. Bundu Tuhan diwakili oleh ADUN Ranau.

Ahli Dewan Undangan Negeri Kundasang

Bil	Nama Ahli Dewan Undangan Negeri	Tahun Berkhidmat	Kawasan Pentadbiran
1	Tan Sri Abdul Ghani Gilong	1963 – 1971	DUN Ranau
2	Encik Abdul Ghani Ahmad	1971 – 1976
3	Datuk Maynoor Ginggor	1975 – 1985	DUN Kundasang
4	Datuk Ewon Ebin	1985 – 1999
5	Encik Karim Adam	1999 – 2004
6	Datuk Dr. Joachim Gunsalam	2004 - 2013 hingga kini

Sumber: Diubahsuai dari Laman Web Rasmi Pejabat Daerah Ranau

Gambar 15: Y.B. Datuk Dr. Joachim Gunsalam, ADUN 29 Kundasang

Sumber: Laman Web Rasmi Kementerian Kerajaan Tempatan dan Perumahan Sabah

Sistem pemilihan Ahli Parlimen dan Ahli Dewan Undangan Negeri kebiasaanya adalah mengikut kriteria yang ditetapkan oleh parti yang bertanding. Walaupun begitu untuk penduduk Kg. Bundu Tuhan, mereka telah menetapkan syarat kepada calon-calon yang bertanding iaitu calon-calon yang akan bertanding kerusi Parlimen dan DUN ini perlu datang ke Kg. Bundu Tuhan untuk berdialog bersama penduduk kampung. Sesi dialong ini telah dimulakan pada pilihanraya tahun 2008^[2] dan 2013 yang lalu. (Temubual dengan Johnny Ghani 19 Jun 2014).

Sesi dialog ini dianjurkan oleh kepimpinan kampung dan seorang perantara atau moderator dilantik dari kalangan pemimpin kampung untuk menjadi urusetia ketika dialog tersebut berlangsung. Calon-calon yang bertanding akan diberikan masa satu jam untuk menyampaikan manifesto mereka dan selepas itu sesi soal jawab diadakan. Permintaan penduduk kampung untuk melihat kemampuan pemimpin yang bertanding dalam sesi dialog merupakan satu cara yang agak baik dan memberikan penduduk peluang untuk menilai kemampuan calon-calon yang bertanding sebelum Pilihanraya Umum berlangsung. Sesi dialog antara calon-calon bertanding merupakan satu budaya baharu dalam politik di Malaysia dan penduduk Kg. Bundu Tuhan dilihat membawa satu budaya politik yang lebih matang dan harus dicontohi oleh penduduk di seluruh Malaysia.

4.0       Sistem Pengurusan dan Pentadbiran Tanah Simpanan Perumahan Bumiputera Kg. Bundu Tuhan

Fungsi pemimpin-pemimpin kampung yang telah dijelaskan di atas yang melibatkan Ketua Anak Negeri, Wakil Ketua Anak Negeri, Ketua Kampung dan Jawatankuasa Kemajuan dan Keselamatan Kampung bukan hanya tertakluk dalam kawasan masing-masing tetapi juga terlibat dalam pentadbiran atau pengurusan kampung Bundu Tuhan secara keseluruhan. Kesemua pemimpin tersebut dengan beberapa pemimpin jawatankuasa kampung terlibat dalam menguruskan kampung dan dikenali sebagai Sistem Pengurusan dan Pentadbiran Tanah Simpanan Perumahan Bumiputera Kg. Bundu Tuhan.

Rajah 1:           Sistem Pengurusan dan Pentadbiran Tanah Simpanan Perumahan Bumiputera Kg. Bundu Tuhan atau BTNRR^[3],

Sumber: Diperolehi daripada Johnny Ghani 19 Jun 2014.

Rajah 1 di atas menunjukkan carta organisasi pentadbiran di Kg.Bundu Tuhan yang di kategorikan kepada tiga bahagian utama mengikut hierarki iaitu Ruludan, Boyo’on dan Mosinggo’. Ruludan terletak dalam hierarki yang tertinggi dan juga dikenali sebagai Mesyuarat Permuafakatan. Manakala kategori kedua iaitu Boyo’on pula terbahagi kepada dua, meliputi Jawatankuasa Pemegang Amanah dan Pemegang Adat. Kategori ketiga dalam heirarki pentadbiran Kg Bundu Tuhan ialah Mosinggo’ dan kategori ini melibatkan empat kategori jawatankuasa yang diwujudkan iaitu pertama Jawatankuasa Konservasi, Bombon Hutan, Sungai dan BioBudaya. Kedua adalah Jawatankuasa Pembangunan Tabung Kampung, Ekonomi dan Pelancongan, ketiga Jawatankuasa Perumahan dan Infrastruktur dan yang keempat Jawatankuasa Padang Ragut, Pertanian dan Penternakan.

Ruludan (Mesyuarat Permuafakatan)

Mesyuarat Permuafakatan merupakan heirarki atau kuasa tertinggi dalam pentadbiran Kg. Bundu Tuhan dan dianggotai oleh 51 orang ahli tetap yang dilantik berdasarkan kriteria yang telah ditetapkan. Bidang kuasa Mesyuarat Permuafakatan atau Majlis Permuafakatan ialah bertanggungjawab menggubal peraturan-peraturan pelan pembangunan kampung dan pindaan-pindaan atau tambahan mengenainya. Contohnya melulus, meminda dan mentafsir peraturan-peraturan pelan pembangunan kampung dan kandungan protokol Kg. Bundu Tuhan. Selain itu, Majlis Permuafakan ini juga berfungsi melantik, mengesah dan memperaku semua jawatankuasa yang terdapat dalam sistem pentadbiran kampung serta menetapkan kuasa atau had-had kuasa semua jawatankuasa. Contohnya, memperaku dan meluluskan keanggotaan JKPA dan JK pemegang Adat dan jawatankuasa-jawatankuasa di bawahnya serta apa-apa jawatankuasa yang akan ditubuhkan kemudian. Mesyuarat Permuafakatan juga merupakan rujukan utama mengenai tafsiran-tafsiran dalam protokol Kg. Bundu Tuhan (Dokumen BTNRR, 2015). Mesyuarat Permuafakan akan dibuat bergantung kepada keperluan semasa. Tempoh Perlantikan keanggotan bagi Mesyuarat Permuafakatan adalah seperti berikut;

I.          Pengerusi Mesyuarat Permuafakatan             -           Lantikan selama 3 tahun

II.        Ahli tetap                                                        -           Lantikan selama 3 tahun

III.       Setiausaha dan urusetia                                   -           Lantikan semasa

IV.       Lantikan akan tamat dengan sendirinya jika penyandang meninggal dunia, ditamatkan melalui perakuan Mesyuarat Permuafakatan, disabitkan kesalahan jenayah atau individu berkenaan menarik diri dengan memberi notis berhenti.

V.        Semua jawatankuasa yang dibentuk di bawah Mesyuarat Permuafakatan hendaklah diberi surat pelantikan dan diperbaharui setiap 3 tahun sekali.

VI.       Korum Mesyuarat Permuafakatan adalah dua per tiga dari bilangan ahli tetap (Dokumen BTNRR, 2015)

Jadual 7:  Keanggotaan Dan Bidang Tugas Ruludan (Mesyuarat Permuafakatan)

Keanggotaan	Kriteria	Kuasa Melantik
Ahli tetap - 51 orang 1 orang Pengerusi Mesyuarat Permuafakatan (dipilih dari kalangan ahli tetap semasa mesyuarat persediaan Mesyuarat Permuafakatan) 1 orang Setiausaha (dilantik ) 3 orang urusetia (dilantik )	1.   AJK Pemegang Amanah 21 orang, 2.   AJKKK 15 orang (5 orang AJKKK setiap kawasan) 3.   15 Wakil penduduk (5 orang wakil dipilih dari setiap kawasan Kg. Siba, Sokid Kapatahan dan Gondohon) 4.   Wajib Terdiri Dari Penduduk Tetap Kg. Bundu Tuhan Dan Bermastautin Di Kg. Bundu Tuhan.	1.   Diperaku dalam Mesyuarat Permuafakatan bagi KAN, KK, Pengerusi JKKK ) 2.   wakil kawasan dipilih oleh penduduk dalam kawasan (Sokid Kapatahan, Siba dan Gondohon) dan diperaku dalam mesyuarat permuafakatan

Sumber:           Temubual dengan Johnny Ghani 19 Jun 2014 dan maklumat dari dokumen BTNRR, 2015

Boyo’on

Hierarki kedua dalam sistem pentadbiran Kg. Bundu tuhan adalah Boyo’on. Keanggotaan Boyo’on ini terbahagi kepada dua bahagian iaitu Jawatankuasa Pemegang Amanah dan Jawatankuasa Pemegang Adat.  

Jawatankuasa Pemegang Amanah

Jawatankuasa Pemegang Amanah dianggotai oleh 21 orang yang dilantik berdasarkan watikah perlantikan kerajaan dan lantikan dari cadangan Jawatankuasa Pemegang Amanah  yang diperakukan dalam Mesyuarat Permuafakatan (Dokumen BTNRR, 2015). Jawatankuasa Pemegang Amanah ini bertanggujawab dalam perkara yang melibatkan kuasa melulus dan memperaku serta sumber rujukan aktiviti ekonomi, pembangunan tanah, perumahan, pertanian, budaya dan adat resam berlandaskan peraturan kampung dan pelan pembangunan kampung. Selain itu jawatankuasa ini juga berperanan sebagai penjaga dan pemegang amanah kepada harta kampung (Dokumen BTNRR, 2015).

Jadual 8: Keanggotaan Dan Bidang Tugas Jawatankuasa Pemegang Amanah

Keanggotaan (21 orang Ahli)	Kriteria	Kuasa Melantik
1.   KAN, WKAN, KK, (10 orang) 2.   Pengerusi JKKK (3 orang) 3.   4 orang Mosinggo’ 4.   4 orang wakil penduduk 5.   Wajib Terdiri Dari Penduduk Tetap Kg.Bundu Tuhan Dan Bermastautin di Kg. Bundu Tuhan 6.   Pengerusi Jawatankuasa Pemegang Amanah dilantik melalui sokongan majoriti anggota Jawatankuasa Pemegang Amanah dan diperakukan dalam Mesyuarat Permuafakatan.	1.   Watikah pelantikan oleh kerajaan bagi KAN, WKAN, KK, Pengerusi JKKK dan diperakukan dalam Mesyuarat Permuafakatan 2.   4 orang wakil penduduk adalah individu-individu yang dicadangkan oleh jawatankuasa Pemegang Amanah dan diperakukan dalam Mesyuarat Permuafakatan 3.   4 orang Mosinggo’ adalah pengerusi-pengerusi jawatankuasa yang diwujudkan atau yang akan diwujudkan dalam sistem pentadbiran kampung	1.   Watikah perlantikan oleh kerajaan (KAN, KK, Pengerusi JKKK) dan diperakukan dalam Mesyuarat Permuafakatan 2.   4 orang wakil penduduk diperakukan dalam Mesyuarat Permuafakatan 3.   4 orang Mosinggo’ diperakukan dalam Mesyuarat Permuafakatan

Sumber:           Temubual dengan Johnny Ghani, 19 Jun 2014 dan maklumat dari dokumen BTNRR, 2015

Rajah 2: Carta Organisasi Jawatankuasa Pemegang Amanah

Pengerusi: KAN Joseph Sangau
Setaiusaha: KK Radin Madili		Bendahari: KK Sokuil Ladsau
AHLI JAWATANKUASA
WKAN Patrick Sapiun	KK John Ewon Binti	KK Gopog Gibot	KK Sumbing Kunad
KK Gopog Godsung	KK Gahun Sabunting	KK Dimis Sumin	JKKK Dominic Ganie
JKKK Damianus Andasi Muyuk	JKKK Robert Siam	Johnny Gani Pengerusi Mesyuarat Permuafakatan/ Pegawai Perhubungan
Mosinggo’ 1	Mosinggo’ 2	Mosinggo’ 3	Mosinggo’ 4
Wakil Komuniti 1	Wakil Komuniti 2	Wakil Komuniti 3	Wakil Komuniti 4

Jawatankuasa Pemegang Adat

Jawatankuasa kedua dalam Boyo’on ialah Jawatankuasa Pemegang Adat. Jawatankuasa ini dianggotai oleh ahli seramai 10 orang yang dilantik oleh kerajaan dan diperakukan dalam Mesyuarat Permuafakatan (Dokumen BTNRR, 2015). Jawatankuasa Pemegang Adat bertanggungjawab sebagai sumber rujukan adat resam, budaya dan menguatkuasa denda adat (sogit) apabila berlaku pelanggaran adat dan ketidakpatuhan kepada peraturan-peraturan kampung (Dokumen BTNRR, 2015).

Jadual 9: Keanggotaan Dan Bidang Kuasa Jawatankuasa Pemegang Adat

Keanggotaan (10 orang)	Kriteria	Kuasa Melantik
1.   Ketua Anak Negeri (1 orang) 2.   Wakil Ketua Anak Negeri (1 orang) 3.   Ketua Kampung (8 orang)	Anggota Balai Adat  Kg. Bundu Tuhan Wajib terdiri dari penduduk tetap Kg. Bundu Tuhan dan bermastautin di Kg. Bundu Tuhan	Watikah perlantikan oleh kerajaan dan diperakukan dalam Mesyuarat Permuafakatan

Sumber:           Temubual dengan Johnny Ghani 19 Jun 2014 dan maklumat dari dokumen BTNRR, 2015

Rajah 3: Carta Organisasi Jawatankuasa Pemegang Adat

Pengerusi KAN Joseph Sangau
Setiausaha KK Radin Madili				Bendahari KK Sokuil Ladsau
AHLI JAWATANKUASA
WKAN Patrick Sapiun	KK John Ewon Binti		KK Gopod Gibot			KK Sumbing Kunad
KK Gopog Godsung[4]		KK Gahun Sabunting			KK Dimis Sumin

Mosinggo’

Mosinggo’ terbahagi kepada empat jawatankuasa dan mempunyai bidang tugas atau fungsi yang berbeza-beza. Kuasa Melantik keanggotaan dalam empat jawatankuasa tersebut terletak di bawah bidang kuasa Mesyuarat Permuafakatan (Temubual dengan Johnny Ghani, 19 Jun 2014). Walaubagaimanapun bidang tugas empat jawatankuasa tersebut adalah tertakluk sepenuhnya kepada peraturan-peraturan kampung dan pelan pembangunan Kg. Bundu Tuhan.

Jadual 10: Keanggotaan dan Bidang Tugas Mosinggo’

Nama	Bidang Tugas Utama	Keanggotaan	Kriteria	Kuasa Melantik
Jawatankuasa  Konsevasi, Bombon Sungai, Hutan Simpanan dan Biobudaya	Mengurus pelaksanaan Bombon dan sebarang kegiatan konsevasi	Adalah tidak ditetapkan, ianya tertakluk kepada keperluan dan perakuan dalam Mesyuarat Permuafakatan	Wajib terdiri dari penduduk tetap Kg. Bundu Tuhan dan bermastautin di Kg. Bundu Tuhan	Mesyuarat Permuafakatan
Jawatankuasa[5] Pembangunan Tabung Kampung, Ekonomi Dan Pelancongan	Mengurus dan mentadbir Kewangan (Tabung kampung) dan sumber-sumber yang menyumbang kepada tabung kampung
Jawatankuasa Perumahan Dan Infrastruktur,	Merancang dan mengurus tapak dan kaedah pelaksanaan yang berkaitan perumahan dan infrastruktur.
Jawatankuasa Padang Ragut, Penternakan dan Pertanian	Merancang dan mengurus tapak dan kaedah pelaksanaan yang berkaitan padang ragut, penternakan dan pertanian.

Sumber:           Temubual dengan Johnny Ghani 19 Jun 2014 dan maklumat dari dokumen BTNRR, 2015

Rajah 4: Carta Organisasi

Jawatankuasa Konsevasi, Bombon Sungai, Hutan Simpanan dan Biobudaya

Pengerusi En. John Sugau Merangkap Pengerusi Bombon Hutan Sumber: Jasmine Arinie Johnny
Timbalan Pengerusi En. Richard Soibi Merangkap Pengerusi Bombon Sungai Sumber: Jasmine Arinie Johnny
Setiausaha En. Michael Gopog Sumber: Jasmine Arinie Johnny
Ahli Jawatankuasa
Wakil Sokid	Wakil Siba	Wakil Godohon

Kesimpulan   

Organisasi Kepimpinan Masyarakat Bundu Tuhan secara keseluruhannya memperlihatkan keunikannya yang tersendiri berbanding dengan kawasan-kawasan lain di Sabah dan umumnya di Malaysia. Sistem pentadbiran yang dibentuk dan dilaksanakan adalah mengikut acuan dan kehendak penduduk kampung yang akhirnya juga membentuk set peraturan mereka sendiri. Peraturan-peraturan yang dibentuk walaupun berbeza dari kawasan-kawasan lain di Malaysia tetapi ia tetap diterima pakai sebagai peraturan semua penduduk atau orang luar yang datang dan bermastautin di Bundu Tuhan.

Peraturan-peraturan yang dibentuk dan dilaksanakan oleh penduduk kampung melalui pemimpin yang dilantik dalam Pengurusan dan Pentadbiran Tanah Simpanan Perumahan Bumiputera Kg. Bundu Tuhan bertujuan untuk menjaga dan memelihara hak penduduk dan kawasan Kg. Bundu Tuhan. Ini bermakna sebarang agensi kerajaan mahupun badan-badan swasta yang datang untuk melaksanakan projek pembangunan atau melakukan pelaburan perlu mematuhi peraturan yang ditetapkan oleh penduduk kampung seperti mana dalam buku Peraturan-peraturan Kampung Bundu Tuhan dan Pelan Pembangunan Kampung Bundu Tuhan Ranau. Walaupun ada suara-suara pemimpin politik yang mengatakan bahawa sistem yang wujud di Bundu Tuhan tu kadang-kadang akan menyukarkan kerajaan untuk menyalurkan bantuan dan melaksanakan projek pembangunan tetapi dalam masa yang sama sistem yang digunapakai oleh penduduk Bundu Tuhan juga akan membantu mereka untuk mendapatkan perkara-perkara yang mereka ingini berbanding perkara yang kerajaan inginkan. Di samping itu, sistem pentadbiran yang dilaksanakan akan membolehkan penduduk kampung lebih faham dan jelas serta terlibat dalam membuat keputusan dalam soal pentadbiran kampung mereka tanpa bergantung semata-mata dari perancangan pemimpin politik sahaja.

Rujukan

Abdullah, Mohd Yusof (2003) Keberkesanan Fungsi Jawatankuasa Kemajuan dan Keselamatan Kampung (JKKK) Dalam Pembangunan Luar Bandar: Satu Kajian Kes. PhD thesis, Universiti Putra Malaysia dalam laman sesawang http://psasir.upm.edu.my/10253/

Dokumen BTNRR Tatacara Pentadbiran Dan Pengurusan  Bundu Tuhan Native Residential Reserve 2015. Tidak diterbitkan.

Laman Web Rasmi Kementerian Kerajaan Tempatan dan Perumahan Sabah http://ww2.sabah.gov.my/mlgh/PembantuMenteri_1.html

Laman Web Rasmi Pejabat Daerah Ranau http://ww2.sabah.gov.my/pd.rnu/wakil_rakyat.html

Portal Rasmi Parlimen Malaysia http://www.parlimen.gov.my/profile-ahli.html?uweb=dr&id=3070

Temubual

Dominic Ghanie

Johnny Ghani

Joseph Sangau Sariman

---

[1] Artikel ini asalnya bertajuk ORGANISASI KEPIMPINAN MASYARAKAT BUNDU TUHAN telah diterbitkan dalam buku Bundu Tuhan Konteks dan Transformasi pada tahun 2017 oleh perpustakaan Negeri Sabah.

[2] Pada Pilihanraya 2008 hanya wakil calon sahaja yang dipanggil untuk menyampaikan manifesto dan bersoal jawab dengan penduduk kampung. Moderator dilantik oleh Majlis Permuafakatan. Moderator pertama dan Kedua adalah Johnny Ghani. Sumber 28/03/2015. Bundu Tuhan.

[3] Sistem Pengurusan dan Pentadbiran Tanah Simpanan Perumahan Bumiputera Kg. Bundu Tuhan juga dikenali sebagai Sistem Pengurusan dan Pentadbiran Bundu Tuhan Native Residential Reserve (BTNRR)

[4] KK Gopog Godsung telah meninggal dunia pada tahun 2013 tetapi penganti beliau belum lagi dilantik secara rasmi

[5] Menurut Johnny Gani 28/03/2015 Jawatankuasa Konsevasi, Bombon Sungai, Hutan Simpanan Dan Biobudaya sahaja telah dibentuk. Jawatankuasa lain masih di bawah tanggungjawab JKPA kerana organisasi jawatankuasa masih belum dibentuk sebabkan beberapa perkara berkaitan fungsi masih lagi diperhalusi.